Đọc báo giùm bạn 13/12: Dev có sợ mất việc vì AI?

Chào mừng các bạn đến với chuyên mục Đọc báo giùm bạn ngày 13/12 - kì đầu tiên. Ở kì này, mình xin tóm tắt và lược dịch qua bài viết của tác giả Jeffrey Funk - AI isn’t replacing jobs. Lưu ý là số liệu và nhận định của bài viết là ở thị trường Mỹ.

Dạo gần đây trong năm 2025, chúng ta đã chứng kiến được sự tiến bộ vượt trội của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) - từ lập trình cho đến giải quyết các vấn đề khoa học - không còn đơn thuần là nhờ viết email hay tạo report nữa. Điều này dấy lên sự lo ngại của một bộ phận lập trình viên tin rằng sớm muộn gì AI sẽ thay thế được các developer - ít nhất là trong các tác vụ của junior dev. Đây không phải là sự lo ngại vô căn cứ, theo WJS, những đợt sa thải này được cho có đóng góp của AI:

Amazon sẽ cắt 14,000 corporate jobs. United Parcel Service (UPS) - công ty giao hàng ở Mỹ - đã giảm gần 14,000 vị trí trong lực lượng quản lý trong vòng 22 tháng vừa qua. Tập đoàn bán lẻ Target cũng sẽ cắt giảm 1800 nhân sự.

Các nhà kinh tế học từ ngân hàng dự trữ liên bang ở St. Louis cũng có bài nghiên cứu chỉ ra sự tương quan (chưa rõ ràng) giữa mức độ phơi nhiễm từ AI trong việc làm với mức độ đón nhận AI thực tế.

Biểu đồ tương quan giữa mức độ phơi nhiễm AI và mức thay đổi của tỉ lệ thất nghiệp từ 2022-2025

Các nhóm ngành nghề có mức độ phơi nhiễm AI cao như Engineering, Computers and Math (80%) có sự thay đổi cao trong tỉ lệ thất nghiệp.

Biểu đồ tương quan giữa mức độ đón nhận AI và mức thay đổi của tỉ lệ thất nghiệp từ 2022-2025

Một lần nữa các nhóm ngành Computers - nơi mà có sự đón nhận AI cao lại có mức tăng tỉ lệ thất nghiệp cao trong các nhóm ngành nghề.

Tuy nhiên thực tế có vẻ không đáng sợ như chúng ta thấy như từ những con số trên, ít nhất là những người bạn xung quanh mình (names here) vẫn còn đi làm bình thường. Liệu chúng ta có nên hoài nghi về nhận định AI chịu trách nhiệm cho những đợt sa thải gần đây?

Một bài nghiên cứu gần đây từ MIT Media Lab chỉ ra rằng

95% of generative AI pilot business project - tạm hiểu là những dự án lấy generative AI làm trọng điểm - đang thất bại (failing).

Khảo sát của Atlassian kết luận rằng

96% doanh nghiệp chưa thấy rõ sự cải thiện mạnh mẽ trong tổ chức hiệu quả (organizational efficiency), sự đổi mới hoặc chất lượng công việc.

Cũng có thêm nghiên cứu từ HBR cho thấy người dùng không hoàn toàn hài lòng với AI.

40% người dùng doanh nghiệp tham gia khảo sát nhận được “AI slop” (nội dung AI chất lượng thấp) trong công việc từ tháng trước và tốn trung bình gần 2 tiếng để sửa chữa cho mỗi slop. Thêm vào đó, họ không còn tin tưởng vào các đồng nghiệp hay trợ lý AI, không thực sự sáng tạo, thông minh và đủ khả năng.

Mình thấy các đồng nghiệp hoặc người dùng non-tech có sự kiên nhẫn không cao với AI. Điều này dấy lên một nghịch lí là chúng ta (developer) hay technical person có sự kiên nhẫn và tiếp xúc nhiều với AI nhất lại là nhóm người bị AI tác động nhiều nhất.

Thông qua các bài nghiên cứu và khảo sát ở trên: AI chưa thực sự làm được nhiều việc, thì AI không chắc là chịu trách nhiệm chính cho các cuộc sa thải gần đây. Vậy nguyên nhân có thể đến từ đâu?

Một nguyên nhân rõ ràng được nhắc nhiều là sự tuyển dụng quá mức trong và sau đại dịch khi mà cục dự trữ liên bang Mỹ đặt lãi suất cực thấp (gần 0), từ đó các công ty phải tái cấu trúc lại lực lượng lao động. Có nghĩa là các công ty cần tinh giảm lại chi phí vận hành. Nói tới đây thì ai cũng biết chi phí cho hạ tầng AI là cực kì to lớn.

Amazon đã tăng tổng chi phí vốn (CapEx) từ 54 tỉ USD trong năm 2023 lên $84 tỉ USD trong 2024, dự đoán là 118 tỉ USD trong 2025. Meta đang bảo đảm 1 hạn mức tín dụng (line of credit) 27 tỉ USD để tài trợ cho các trung tâm dữ liệu của hãng. Oracle lên kế hoạch vay tới 25 tỉ USD mỗi năm trong những năm tới để hoàn thành các hợp đồng về AI.

Đây là điều từng được thấy, khi mà các công ty trong giai đoạn căng thẳng tài chính, biện pháp tương đối đơn giản là chỉ cần sa thải bớt người lao động và kêu gọi những người khác làm việc chăm chỉ và nên biết ơn vì vẫn giữ được công việc hiện tại. AI chỉ đơn giản là một lời biện minh cho việc cắt giảm chi phí này.

Chúng ta có đại diện từ Amazon thú nhận với NBC rằng là AI không phải là nguyên nhân chính của hầu hết đợt cắt giảm biên chế. CEO của Amazon cũng xác nhận điều tương tự trong cuộc gọi nhà đầu tư.

Tăng trưởng chậm chạp từ doanh thu của mảng generative AI trong những năm gần đây không ủng hộ quan điểm các đợt sa thải gần đây là do AI. Chi phí cho hạ tầng AI có lẽ sẽ đạt 1 ngàn tỉ USD trong 2025 nhưng doanh thu lại chưa đến 30 tỉ. Ở đây có ai tin là với doanh thu nhỏ hơn nhiều so với chi phí, AI có đang thực sự hiệu quả đến mức để các công ty thay thế con người?

Trong khi đó, sinh viên mới ra trường đang gặp khó khăn khi tìm việc, rất nhiều bạn trẻ bị thuyết phục bởi câu chuyện công việc trong tương lai sẽ sớm bị thay thế bởi AI và Robot. Từ đó có người khuyên rằng sinh viên chuẩn bị kiếm việc làm trước khi tốt nghiệp là chuyện vô ích sau này. Trớ trêu thay, những ai đầu hàng vì nghe phải những lời khuyên như vậy là những người sẽ không kiếm được việc.

Vậy chúng ta có nên lo sợ AI? Quan điểm của mình, là một full stack developer đang phát triển các sản phẩm ứng dụng AI, mình khuyên các bạn trẻ đừng sợ AI cướp mất việc làm mà phải tìm cách thích nghi, sống chung và tận dụng AI để học và phát triển nhanh hơn.

Vậy làm sao để sống chung với AI? Câu hỏi này mình xin tham khảo ý kiến quý giá từ các bạn đọc.

-Boreal-